Eerste verwijzing naar Taylor! Een verder veel aangehaalde auteur
Trouw 30-11-1999
Florentijn van Rootselaar
Symposium
'Je hebt geen vriendje'', zegt de presentatrice tegen het gehandicapt meisje, ,,omdat je ziek bent?'' De presentatrice kijkt vol verwachting, medelevend ook, zoals het hoort in de omgang met de gehandicapte medemens. ,,Nee'', zegt het meisje, ,,ik heb geen vriendje omdat er geen leuke jongens zijn.''
Deze talkshow is maar een voorbeeld van de behoefte aan 'authentiek lijden', de behoefte ook om zelf je 'gevoel eens te uiten' door met haar mee te lijden. Dat daarbij het slachtoffer, dat vaak minder slachtoffer is dan gedacht, over het hoofd wordt gezien, wie maalt daar nog om? Pieter Hilhorst, journalist en voormalig redacteur van het programma 'Het blauwe licht', geeft het voorbeeld van het gehandicapte meisje om te laten zien hoe mensen al te snel gereduceerd worden tot slachtoffer. En slachtoffers kunnen nu een keer geen potentiële vriendjes afwijzen, slachtoffers worden toch altijd zelf afgewezen?
De Thomas More Academie, een samenwerkingsverband van een aantal katholieke instituten in Nederland, wijdde zaterdag een symposium aan het verlangen naar gevoel: 'Gevoel zonder grenzen, authentiek leven, medelijden en sentimentaliteit'. Moet Hilhorst, vraagt hij zich tijdens zijn lezing af, wel 'authentiek' zijn in de context van deze studiedag? Is authenticiteit wel zo gepast in alle situaties? ,,Euh, ja, het is te zeggen dat.'' Hilhorst stoot een aantal onsamenhangende klinken uit om te illustreren wat zijn authenticiteit op zou leveren.
Een aantal bezoekers meldt deze dag te bezoeken vanwege een gebrek aan aandacht voor gevoelens in het dagelijks leven. Op hun werk is alles te grootschalig en de overvloed aan lijdende slachtoffers op tv stompt de mens, zo menen ze, maar af. Hilhorst is het daar niet mee eens. Hij toont gruwelijke beelden uit de brandhaarden van de wereld. ,,Niemand onder u is onberoerd gebleven. We zijn juist ontzettend gevoelig. We zijn bang om te weinig gevoelens te hebben. Daarom klagen we voortdurend dat we zo ongevoelig zouden zijn.''
Bas van Stokkom, hoofdredacteur van Justitiële Verkenningen, ziet net als Hilhorst een sterke voorkeur voor de authentieke en gevoelige mens: statusverschillen zouden plaatsmaken voor verschillen in authenticiteit, originaliteit is belangrijker dan afkomst, oprechtheid belangrijker dan het braaf uitvoeren van de plicht. Mensen worden geprezen als ze, vanuit hun 'authentieke gevoel' een ander helpen; de man die alleen maar zijn plicht volgt, kan op minder sympathie rekenen. Affectieve bindingen nemen de plaats in van verplichtingen; het huwelijk uit liefde heeft het verstandshuwelijk opgevolgd.
In het werk van de filosoof Rousseau las Van Stokkom het idee van een huwelijk uit liefde 'voor het eerst'. Een jongedame moet kiezen tussen een huwelijk met een oudere edelman - de wens van haar ouders - of voor haar 'ware liefde', een man uit een lagere sociale klasse. Ze kiest voor de oudere edelman waardoor ze vervreemdt van zichzelf en ze eindigt als een gebroken vrouw.
,,Bas heeft het zich erg gemakkelijk gemaakt'', reageert de hoogleraar filosofie Dirk de Schutter. ,,We zijn ongelukkig als we de plicht volgen en gelukkig als we voor de liefde kiezen. Maar hoe vaak zijn we niet gelukkig door de plicht en toch zo ongelukkig in de liefde? De liefde brengt je waar je niet wilt komen, en toont je eigenschappen die je niet wilt zien. Plichten zijn niet alleen een beknotting. Dat zie je in het christendom: het is makkelijk om te zeggen dat Rome een instituut is dat mensen vervreemdt van zichzelf, dat het alleen een instituut van onderdrukking is. Dat is niet waar: zo'n instituut geeft de identiteit van de mens ook juist een vorm.''
De Schutter verzette zich in zijn lezing tegen het idee van authenticiteit als zelfverwerkelijking. Charles Taylor, de filosoof die de laatste jaren het debat over authenticiteit aanzwengelde, geeft volgens De Schutter een te narcistische interpretatie van dat begrip. Taylor zou er volgens De Schutter te veel van uitgaan dat er een zelf is dat als een te bewerken materie voor de mens ligt. Een zelf dat te boetseren is door bijvoorbeeld 'goede boeken' te lezen. In een werkelijk authentiek leven, meent De Schutter, wordt het idee van meesterschap over het zelf opgegeven om plaats te maken voor een overgave aan de wereld. De authentieke mens ziet zich niet als bijvoorbeeld een slachtoffer, hij wordt niet gepreoccupeerd door zijn eigen gedachten, maar geeft zich aan de wereld, de dingen en de medemensen. Als de mens een authentiek leven leidt, zegt De Schutter, dan is leven nog niet zijn eigendom: ,,De eigenlijke mens heeft dus niet alle vreemdheid opgeheven, hij heeft eindelijk aanvaard dat de mens vreemdgaat in zichzelf.''